عنوان: مبانی نظری و پیشینه تحقیق حمایت از محیط زیست در مخاصمات

فرمت فایل: word

تعداد صفحات: 50

در گفتار اول، محیط زیست، حقوق بین­الملل محیط زیست و اصل حفاظت از محیط زیست تبیین می­شود.

بند اول – محیط زیست

در این بند، محیط زیست از لحاظ لغوی، اصطلاحی و سپس حقوقی بررسی می­شود.

الف- معنای لغوی

«محیط زیست»[1] به لحاظ لغوی از دو واژه «محیط» و «زیست» ترکیب شده است. «محیط» واژه ای عربی بوده و از ریشه «حوط» است و به معنای احاطه کننده، آن چیزی که چیزی را احاطه نموده است؛ اقیانوس را در عربی از آن­جهت که آب آن را احاطه نموده است «محیط» می­گویند.[2] «زیست» نیز واژه­ای فارسی و مترادف زندگی و حیات است. بنابراین منظور از آن مجموعه عواملی است که زندگی و حیات را دربرگرفته است. ریشه فعلی آن نیز در زبان فرانسه از دربرگرفتن و «احاطه کردن» است که از قرن دوازدهم میلادی در زبان فرانسه رواج یافته است.[3]

در مجموع، محیط زیست به معنای اجتماعی است که در آن زندگانی و حیات وجود دارد.[4] از این­رو محیط زیست دربرگیرنده کلیه عناصر طبیعی و انسان ساخت می­شود که افراد انسانی و حیوانات و یا گیاهان و گونه­ها را احاطه[5] نموده و یا کلیه عوامل ملموس و غیرملموس که چهارچوبه حیات[6] را تشکیل می دهند.[7]

ریشه واژه محیط زیست در فرانسه، در اصل، از یونان باستان نشأت می­گیرد که امروزه معانی متعددی را به خود گرفته است. واژه "virer" از ریشه یونانی "gyros" به معنای چرخش و دور گرفته شده است، در فرانسه قدیم واژه "virer" به "viron" تغییر یافت و با افزودن پیشوند "en" این واژه هم معنا با واژگانی همچون "entourer" و "autour" به معنای پیرامون و اطراف گردید و در طی قرون سیزده تا شانزدهم تبدیل به واژه "environnement" به معنای آنچه فرا می­گیرد و احاطه می­کند، گردید. این واژه آنگلوساکسونی نخستین بار توسط گلسون[8] در سال 1917 تعریف شد و در سال 1994 مفهوم آن توسط کن[9] بسط و گسترش یافت.[10]

ب- معنای اصطلاحی

به لحاظ اصطلاحی واژه محیط زیست، با مفهوم لغوی آن قرابت نزدیکی دارد. اصطلاحاً محیط زیست دربرگیرنده کلیه عناصر طبیعی و انسان­ساختی می­شود که افراد انسانی و حیوانات و یا گیاهان و گونه­ها (جاندار و غیر جاندار) را احاطه نموده و یا کلیه عوامل ملموس و غیرملموس که «چهارچوبه حیات» را تشکیل می­دهند. [11]

در یک تعریف گفته شده است که منظور از محیط زیست: «مجموعه­ای از شرایطی است که حول یک فرد یا جامعه را احاطه نموده است و محتوای آن شامل فاکتورهای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی است.»[12] لغتنامه فرانسوی روبر نیز محیط زیست را این­گونه تعریف نموده است: «کلیه عوامل طبیعی[13] (فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی) و فرهنگی[14] (اجتماعی) که ارگانیزم­های زنده به ویژه انسان در آن فعالیت می­نمایند.» این تعریف تنها شامل عناصر زنده محیط زیست است. محیط زیست در یک تعریف موسع شامل عناصر زنده و غیرزنده نیز می­شود. بنابراین از این منظر محیط زیست عبارت است از آن دسته از عواملی که انسان، گیاه و حیوان و جماد (عناصر زنده و غیرزنده) را احاطه کرده، آن را در خود فرو گرفته و با آن­ها در کنش متقابل قرار دارد. البته در برداشت از محیط زیست باید میان واژگان متعددی نظیر طبیعت، اکولوژی، چهارچوبه زندگی، فضای پیرامونی و اکوسیستم که بعضاً آن­ها را معادل محیط زیست قرار می­دهند تمایز قائل شد. به این صورت که در واقع «اکولوژی»[15] مفهومی اخص از محیط زیست است. طبیعت[16] نزدیک­ترین مفهوم به محیط زیست است، اما در معنای شایع خود منصرف از محیط زیست مصنوع و انسان­ساخت است و تنها شامل عناصر و عوامل طبیعی می­شود. اکوسیستم[17] نیز مطابق ماده 2 کنوانسیون 1992 تنوع زیستی به مجموعه موجودات زنده و غیرزنده یک محیط گویند که با هم ارتباط دارند. در واقع اکوسیستم به معنی مجموعه پویایی از گیاه، حیوان و میکروارگانیزم­ها[18] (موجودات ذره­بینی) و محیط پیرامون آن­ها است که به عنوان یک واحد کارکردی[19] بر یکدیگر اثر می­گذارند.[20]

یکی از نویسندگان می­گوید: «محیط زیست عبارت است از هوا، آب، خاک، گیاه، جنگل، بیشه، مرتع، دریا، دریاچه، رودخانه، چشمه، آبزیان، حیوانات، کوه، دشت، جلگه، کویر، شهر و یا ده (شامل کوچه، خیابان، ساختمان اعم از تاریخی و عادی و کارخانه) و غیره.»[21]

بعضی دیگر محیط زیست را اینگونه تعریف کرده­اند: «واژه محیط زیست از کلمه باستانی فرانسوی (environner) به معنی احاطه کردن گرفته شده است. با کاربرد موسع واژه احاطه، محیط زیست می­تواند شامل مجموع شرایط طبیعی، اجتماعی و فرهنگی گردد که بر حیات فرد یا اجتماع اثر می­گذارد. پس مشکلات زیست محیطی می­تواند شامل گرفتگی ترافیک، جرم و آلودگی صوتی شوند. از نظر جغرافیایی، محیط زیست می­تواند برای اشاره به ناحیه­ای محدود و یا اشاره به کل سیاره از جمله هوا سپهر (جو) و پوش سپهر (ماوراء جو) مورد استفاده قرار گیرد.»[22]

در تعریفی دیگر محیط زیست شامل همه یا بخشی از عناصر تشکیل دهنده­ی محیط طبیعی اعم از آب، هوا و خاک چه در سطح و چه در عمق در حالت طبیعی یا محیط دست­ساز انسان است.[23]

الکساندر کیس معتقد است: اصطلاح محیط زیست را می­توان به یک منطقه­ی محدود یا تمام یک سیاره و حتی به فضای خارجی که آن را احاطه کرده، اطلاق کرد. اصطلاح بیوسفر یا لایه­ی حیاتی که یونسکو – خصوصاً- آن را به کار می­برد، با یکی از وسیع­ترین تعریف­ها مطابقت دارد که عبارت است از: محیط زندگی بشر یا آن بخش از جهان که بنا به دانش کنونی بشر، همه حیات در آن استمرار دارد.[24]

 

[1]. Environment

[2] . دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، ج 13، ص464.

[3] . فهیمی، عزیزالله، مشهدی، علی، حمایت از محیط زیست در مخاصمات مسلحانه از منظر اسلام و حقوق بین الملل بشردوستانه، انتشارات خرسندی، چاپ اول، 1395، ص 26.

[4] . معین، محمد، فرهنگ معین، چاپ ششم، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1363

[5]. Entourent

[6]. cadre de rie

[7] . مشهدی، علی، ترمینولوژی حقوق محیط زیست، انتشارات خرسندی، تهران، چاپ اول، 1389، ص 212؛ همچنین ر.ک مشهدی، علی، حق بر محیط زیست سالم (الگوی ایرانی – فرانسوی)، چاپ اول، تهران، نشر میزان، 1392، ص41.

[8]. Henry Allen Glesdon

[9]. Stanly Aldair Cain

[10] . یوسفی، زینب، زندی، سیامک، تعهدات زیست محیطی بین المللی، چاپ اول، تهران، انتشارات خرسندی، 1392، ص 20.

[11] . مشهدی، علی، ص 212.

[12] . یوسفی، زینب، زندی، سیامک، ص 27.

[13]. Natural

[14]. Cultural

[15]. Ecology

[16]. Nature

[17]. Ecosystem

[18]. Micro-organism

[19]. Functional unit

[20] . مشهدی، علی، پیشین، ص 57.

[21] . بنان، غلامعلی، محیط زیست انسان و جلوگیری از آلودگی آن، چاپ اول، تهران، انتشارات انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و محیط انسانی، 1351، ج1، ص5.

[22] . مرادی، حسن، حقوق محیط زیست بین الملل، چاپ اول، تهران، نشر میزان، 1392، ج 1، ص 15.

[23] . کیس الکساندر، چارلز و دیگران، حقوق محیط زیست، ترجمه حبیبی، محمد حسن، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1370، ج1، ص 6.

[24] . کیس الکساندر، چارلز و دیگران، ص 5.

فهرست مطالب

مفاهیم و پیشینه حمایت از محیط زیست در مخاصمات

گفتار اول – مفاهیم بنیادین

بند اول – محیط زیست

الف- معنای لغوی

ب- معنای اصطلاحی

ج- معنای حقوقی

بند دوم- حقوق بین الملل محیط زیست

بند سوم- اصل حفاظت از محیط زیست

گفتار دوم- مخاصمات مسلحانه غیر بین­المللی

بند اول- مخاصمات مسلحانه بین­المللی

بند دوم- مخاصمات مسلحانه غیر بین­المللی (داخلی)

بند سوم- انواع مخاصمات مسلحانه غیربین­المللی (داخلی)

الف- مخاصمه مسلحانه داخلی محض

ب- مخاصمه مسلحانه داخلی چند ملیتی

ج- مخاصمه مسلحانه داخلی در حکم بین­المللی

د- مخاصمه مسلحانه داخلی بین­المللی شده

هـ- مخاصمه مسلحانه داخلی سرایت شده

بند چهارم- حقوق بین­الملل بشردوستانه

پیشینه تحقیق

منابع