عنوان تحقیق: مبانی ، ادله ، و پیامدهای قاعده امکان اشرف و اخس

فرمت فایل: word

تعداد صفحات: 90

قاعده امکان اشرف بیانگر این معناست که در سلسه موجودات ، موجود ممکنی که از کمالات بالاتری نسبت به ممکنی که از درجات پایین تری از حیث کمال برخوردار است تقدم وجودی دارد ، به عبارت دیگر، تا ممکن اشرف پا به عرص هستی ننهد ممکن اخس پا به این عرصه نخواهد گذارد .

می توان اینگونه نتیجه گرفت که وجود ممکن اخس دال بر وجود اشرفی قبل از آن می باشد.برای تقریب به ذهن ذکراین مثال بی فایده نیست . اگر سیمی به جریان الکتریسیته متصل شود ، هرنقطه از سیم اگر جریان الکتریسیته را در خود داشته باشد حاکی از این است که در نقاط نزدیک تر به منبع هم ،الکتریسیته جریان دارد و آن هم به این صورت که ابتدا در نقاط بالاتر و نزدیک تر به منبع ، این جریان بر قرار است ودرمرتبه ومرحله بعدبه نقاط دورترهم خواهدرسید

هر نقطه که نزدیک تر به منبع است تقدم جریان در آن بیشتر است و تا نقاط بالا تر ، مسیرعبور الکتریسیته نگردند این جریان به نقاط پایین تر منتقل نمی شود در نتیجه محال است که ممکن اخس پا به عرصه وجود نهد در حالی که ممکن اشرف از وجود بهره مند نباشد . قاعده امکان اخس جدا ازقاعده امکان اشرف نیست بلکه هر دو قاعده به یک معنا باز می گردد

قاعده امکان اشرف در قوس نزول هستی بیانگر این است که اگر اخس موجود شودبیانگراین است که ، اشرف قبلاً موجود شده است و در قوس صعود وجود اشرف دال بر وجود اخس است.باز به عنوان مثال در مورد امکان اخس گفته می شود که اگر سقف ساختمان برقرار باشد حاکی از این است که دیوار ها که سقف بر آن بنا شده هم وجود دارد .

بله هر چند در موجودات متعلق به عالم مواد ممکن است اشرف زماناً بر اخس تأخر داشته باشد اما ذاتاً تقدم دارد . سهروردی می فرماید[1] :یکی ازقواعداشراقی این است که اگرممکن اخس موجودشودلازم است ممکن اشرف قبل ازآن موجودشده باشد.

چنانچه ملاحظه می شود سهروردی اشاره دارد به اینکه وجود ممکن اخس دال بر وجود ممکن اشرف است . اگر در سلسله موجودات نظر افکنده شود عوالم عقولیه در بالاترین درجه و مرتبه وجودیه از عوالم امکانیه است . پس از عوالم عقولیه نوبت به عالم مثال می رسد که اخس از عالم عقل است ولی از عالم مواد و ناسوت اشرف است . پس وجود عالم مثال به عنوان اخس بیانگر وجود عالم عقلی در سلسه موجودات است.

و به همین ترتیب پس از عالم مثال ، نوبت عالم مواد و طبیعت می شود که اخس است از عالم مثال و وجود این عالم به عنوان اخس حاکی از وجود عالم مثال که اشرف از این عالم است.می باشد. عالم مثال گرچه مجرد است ولی از برخی ویژگی های عالم اجسام مبرا نیست و تجردش تام نمی باشد ، اما عوالم عقولیه از همه خصائص عالم اجسام مبرا گشته و در فعل نیز مجرد و بی نیاز به عالم اجسام است .

تا اینکه این مراتب اشرف و اخس در عالم مواد به هیولای اولی می رسد که قوه محض است و هیچ فعلیتی ندارد صدرالمتالهین در معرفی قاعده امکان اشرف می فرمایند[2]:قاعده دیگرامکان اشرف است مفادآن این است که ممکن اشرف واجب است که درمراتب هستی قبل ازممکن اخس باشدواگرممکن اخس موجودباشدقطعاقبل ازآن ممکن اشرف موجودشده است.

همانطوری که ملاحظه می شودسهروردی و صدرالمتالهین در رابطه با معرفی قاعده می فرمایند که ممکن اشرف درمراتب موجودات مقدم بر ممکن اخس است اگر ممکن اخس موجود باشد ، بطور قطع و مقدم بر آن ممکن اشرف موجود است.درتقریرصدرالمتالهین ابتداقاعده ازجنبه ثبوتی وسپس ازجنبه اثباتی موردملاحظه قرارگرفته است ایشان سپس در عظمت و نقش موثر قاعده فوق مطالبی را بازگو می کند که چون در این حیطه صرفاً به معرفی قاعده پرداخته و اکتفا می شود از ورود به محتوای آن فعلاً بیش از این حد دست نگه داشته می شود .

نکته حائز اهمیت این است که براساس تقریرفوق صدرالمتالهین قلمرو این قاعده رامیان سلسله موجودات ونه میان ماهیات ممکنه که لابشرط ازوجود ویابشرط لای ازوجوداست ساری و جاری می داندکه این بحث درجای خودمطرح خواهدشد.نکته دیگراینکه منظور و مراد از « امکان » در این قاعده ، بنحو دقیق « ممکن » است ونه« امکان» زیرا اشرف و اخس وصف به حال « امکان » نیست بلکه این « ممکن » است که به این اوصاف متصف می شود . این معنا را حکیم متاله سبزواری در شرح منظومه خود طرح نموده است[3] :«درحکمه الاشراق وشرح آن واسفاروقبسات میردامادباوجودنهایت شیویی اش،درحدانتظارنیست زیراامکان به « اشرف »و «اخس» متصف نمی گرددمگراین که ازامکان مرادشان همان ممکن باشد.»

همانطورکه ملاحظه میشودسبزواری ره ازوضع این تسمیه گله منداست یعنی اشرف واخس وصف امکان نیست بلکه وصف ممکن است.

[1]. : « و من القواعد الا شراقیه الممکن الاخس اذا وجد فیلزم ان یکون الممکن الاشرف قد وجد »سهروردی ، شهاب الدین یحیی ، مجموعه منصفات، 4 ج ، جلد 2 ، 1380 ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی صفحه 154

[2]. : «قاعده اخری هی قاعده امکان الاشرف مفاد ها انَّ الممکن الاشرف یجب ان یکون اقدم فی مراتب الوجود من الممکن الاخس و انه اذا وجد الممکن الاخس فلا بد ان یکون الممکن الاشرف منه قد وجد قبله و هذا اصل شریف برهانی عظیم جدواه ، کریم موداه ، کثیر الفواعده ، متوفر منافعه ، جلیل خیراته ، برکاته و قد نفعنا الله ( سبحانه) به نفعاًً کثیرا »شیرازی ، صدرالدین محمد ، اسفار اربعه ، ج 7 ، داراحیاء التراث العربی ، چاپ بیروت ، صفحه 244

[3].« والتعبیر بالامکان الاشرف فی حکمه الاشراق وشرحها و الاسفار و قبسات السید مع کمال فصاحته لیس علی ما ینبغی اذ الامکان لا یوصف بالاشرف و الاخس الا ان یکون مرادهم بالامکان هوالممکن» سبزواری ، ملاهادی ، شرح منظومه ، انتشارات علامه قم پاساژ قدس ، 1369 صفحه 203.

فهرست مطالب

چکیده

مقدمه

معرفی قاعده

شرایط قاعده

قاعده امکان اشرف وعرفان نظری

تاریخچه قاعده

معانی مختلف امکان"مواد قضایا

مواد ثلاث فلسفی

امکان خاص

امکان عام

امکان اخص

امکان استقبالی

امکان استعدادی

اقسام واحد

نتیجه گیری درباره واحد قاعده

براهین قاعده

حکمت متعالیه و قاعده امکان اشرف

معرفی و اثبات قاعده الواحد

قلمرو قاعده از نگاه خواجه نصیروپاسخ به شهرستانی

اشکالات بر قاعده الواحد"فخر رازی

غزالی و قاعده الواحد

وحدت هم مانند وجود امری تشکیکی است

پیامدهای قاعده امکان اشرف

منابع